कोल्हापुरात ‘हुकूमशाहीपासून लोकशाही वाचवा, संविधान वाचवा’ यासाठी शाहू महाराज राजवाड्यातून बाहेर पडले.

ते जिथे बोलतात तिथे शाहू महाराज भारतात लोकशाही धोक्यात आहे यावर भर देतात आणि लोकांच्या ध्रुवीकरणाविरुद्ध आवाहन करतात.

कोल्हापूर दि १५ : कोल्हापूर मतदारसंघातील काँग्रेस आणि महाविकास आघाडीचे (एमव्हीए) 76 वर्षीय उमेदवार शाहू महाराज छत्रपती, कोल्हापूर शहराच्या मध्यभागी असलेल्या भव्य न्यू शाहू पॅलेसमधून बाहेर पडत असताना, त्यांनी आपला शाही दर्जा बाजूला ठेवला. तो त्याची आतुरतेने वाट पाहत असलेल्या गर्दीत सामील होतो, हात जोडून त्यांना अभिवादन करतो, त्यांच्याशी हस्तांदोलन करतो आणि त्याचे फोटो कॅप्चर करणाऱ्या अनेक सेल फोनसाठी पोझ देतो.

त्यांचे शिवसेना प्रतिस्पर्धी संजय मंडलिक यांनी महाराजांच्या राजघराण्याला धूळ चारली असली, तरी छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वंशज आणि कोल्हापूरच्या राजघराण्यातील प्रमुख धूळ खात पडलेले दिसत नाहीत. “ते कोणत्याही प्रतिसादास पात्र नाही. ज्यांना काहीच सुगावा नाही ते लोक त्यांचे अज्ञान दाखवत आहेत,” असे विचारले असता त्यांनी सांगितले की, या टिप्पणीने त्यांना त्रास दिला.

कपाळाव.र ‘तिलक’ लावून आणि पांढरा कुर्ता पायजमा घातलेले महाराज, गेल्या २० दिवसांप्रमाणेच शनिवारी सकाळी ९.३० च्या सुमारास वाहनांच्या ताफ्यात आपल्या प्रचाराच्या वाटेवर निघाले. काँग्रेसने त्यांना एमव्हीए उमेदवार म्हणून उभे केले, तर महायुतीचा एक भाग असलेल्या शिवसेनेने (शिंदे) विद्यमान खासदार मंडलिक यांना उमेदवारी दिली आहे. शाहू महाराजांचे पुत्र, संभाजीराजे छत्रपती, जे आपल्या वडिलांच्या प्रचारासाठी सर्वतोपरी गेले आहेत, त्यांनी मंडलिक यांच्या वक्तव्याला महत्त्व दिले नाही.

तासाभरानंतर महाराजांचा ताफा बुधरगड तालुक्यातील मडिलगे गावात येतो. हिरवळीने वेढलेला, त्यांच्या रॅलीच्या ठिकाणी जाण्याचा रस्ता एवढा अरुंद आहे की त्यावरून एका वेळी एकच वाहन जाऊ शकते. महाराज गाडीतून बाहेर पडताच त्यांच्या स्वागतासाठी कार्यकर्त्यांसह ग्रामस्थांनी गर्दी केली. “महाराज” त्यांच्या भेटीला येत आहेत याचे अनेकांना आश्चर्य वाटते.

गावातील महिला त्याचे पारंपारिक स्वागत करतात. “त्यांना  इतक्या जवळून पाहण्याची माझी ही पहिलीच वेळ आहे,” तिच्या चेहऱ्यावर मोठ्या उत्साहाने लिहिलेले एक वृद्ध गावकरी म्हणते.

महाराज नंतर पक्षाच्या नेत्यांनी खचाखच भरलेल्या व्यासपीठावर चढतात. एकापाठोपाठ एक ते भाजप आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या विरोधात आक्रमकपणे बोलत आहेत. शेवटी जेव्हा त्यांची पाळी येते तेव्हा महाराज मृदू स्वरात, मोजक्या शब्दात थांबून बोलतात. ते भाजप किंवा मोदींचे नाव घेत नाहीत परंतु देशातील लोकांमध्ये फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला जात असल्याचे स्पष्ट केले.

“छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सर्वांना बरोबर घेतले. त्यांनी वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीतील लोकांना पाठिंबा दिला आणि त्यांना एकत्र केले. आजचे राज्यकर्ते वेगळ्या वाटेवर आहेत. त्यांचा एकच बोधवाक्य आहे – देशात हुकूमशाही आणणे. आमची लोकशाही धोक्यात आली आहे,” असे काँग्रेसचे उमेदवार म्हणतात.

मोहीम गावाबाहेर जात असताना, पक्षाचा एक कार्यकर्ता महाराजांना त्यांच्या घरी भेट देण्याची विनंती करतो. त्याची हरकत नाही. पक्षाच्या कार्यकर्त्याचे कुटुंबीय त्यांचे स्वागत करताना आनंदित झाले आहेत. महाराज कुटुंबासमवेत स्वतःला सुखावतात. ‘चाय पाणी’ आणि काही ‘काजू’ खाल्ल्यानंतर काफिला पुन्हा निघतो. लोकांमध्ये त्याच्याबद्दल असलेल्या क्रेझबद्दल विचारले असता, तो म्हणतो, “माझ्या उपस्थितीने त्यांना आनंद झाला आणि मीही आहे.”

त्याचा ताफा वेगाने निघून दुपारी 1 च्या सुमारास पुष्पनगरमध्ये पोहोचला, तापमान 39 अंश सेल्सिअसच्या आसपास असतानाही, गावकरी त्यांना त्यांच्यामध्ये शोधण्यासाठी आणि घोषणा देऊन डेसिबल पातळी वाढवण्यास उत्सुक आहेत. उमेदवार रॅली स्थळाच्या परिसरातील मंदिराला भेट देतो.

काँग्रेस, शिवसेना (UBT) आणि NCP (शरदचंद्र पवार) नेते भाजप आणि मोदींवर जोरदार हल्लाबोल करत आहेत. जेव्हा त्यांची पाळी येते तेव्हा महाराज नागरी निवडणुका कशा होत नाहीत याबद्दल दु:ख व्यक्त करतात. ते (मोदी सरकार) नागरी निवडणुकाही घेत नाहीत. भविष्यात ते विधानसभा निवडणूकही घेणार नाहीत. आणि मग त्यांना दिसेल की सार्वत्रिक निवडणुकांची गरज नाही. आपल्या लोकशाहीचा ऱ्हास होत आहे. असे दिसते की आपण हुकूमशाहीकडे जात आहोत,” तो म्हणतो.

त्यांना 400 पेक्षा जास्त जागा हव्या आहेत.. कशासाठी? त्यांना संविधानाची जागा घ्यायची आहे का? त्यांचा हेतू चांगला नाही,” तो पुढे म्हणाला.

आपल्या भाषणात त्यांनी सोनम मस्कर या रायफल शूटरचाही उल्लेख केला ज्याने आपल्या कामगिरीने गावाला अभिमान वाटला. त्यानंतर तो तिचा सत्कार करतो आणि तिच्या भविष्यासाठी शुभेच्छा देतो.

त्यांचे भाषण संपून ते त्यांच्या वाहनाकडे निघाले असता, महाराज एका प्रश्नाला उत्तर देण्यासाठी थांबतात: त्यांचा प्रचार ‘लोकशाही डी’ संविधानासारख्या शब्दांभोवती का फिरतो? महाराज उत्तर देतात, ”अर्थातच मी आपली लोकशाही आणि आपली राज्यघटना वाचवण्यासाठी बाहेर पडलो आहे. आम्ही आमची लोकशाही संपुष्टात आणू देऊ शकत नाही आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी अथक परिश्रम घेऊन तयार केलेली आमची राज्यघटना काही लोकांच्या मर्जीनुसार बदलू देऊ शकत नाही.”

नितिन जाधव हे निकटवर्तीय सांगतात, महाराजांचा निवडणूक लढवण्याचा कोणताही विचार नव्हता. मात्र, निवडणुकीच्या तीन महिने अगोदर त्यांनी सातत्याने लोकशाही आणि विद्यमान सत्ताधाऱ्यांकडून संविधान धोक्यात असल्याचा मुद्दा उपस्थित केला. “देशात हुकूमशाहीने लोकशाही संपुष्टात आणल्याबद्दल ते वारंवार चिंता व्यक्त करत असताना, पक्षाच्या एका नेत्याने त्यांना निवडणूक लढवून आघाडी घेण्याचा आग्रह केला… इथूनच हे सर्व सुरू झाले आणि शेवटी सतेज पाटील आणि इतरांसारखे काँग्रेस नेते. त्याला निवडणुकीच्या रिंगणात सामील होण्यास प्रवृत्त केले,” जाधव म्हणतात.

त्याचा ताफा पुष्पनगरमधून बाहेर पडत असताना, तो जवळच्या दलित वस्तीत थांबला. स्त्रिया, मुले आणि वृद्ध शाहू महाराजांना त्यांच्या वाहनातून खाली उतरून त्यांच्या गावात पाऊल ठेवण्यास भाग पाडतात. महाराज आनंदाने काही छायाचित्रांसाठी त्यांच्यात सामील होतात कारण ते त्यांच्या बाजूने घोषणा देतात आणि परंपरेने त्यांचे स्वागत करतात.

भैरवनाथ कांबळे या स्थानिक शेतकऱ्याची शेतकऱ्यांना संपूर्ण कर्जमाफीची मागणी आहे. “आमच्या परिसरात जवळपास ५०० शेतकरी आणि जवळपासचे गावकरी कर्जबाजारी आहेत. महाराजांनी खासदार झाल्यानंतर आमचा मुद्दा पुढे करावा, अशी आमची इच्छा आहे,” ते म्हणतात.

दुपारचे २ वाजून गेले आहेत. ताफ्याने गारगोटी या ऐतिहासिक शहराकडे वेगाने धाव घेतली. MVA च्या नेत्यांनी पुढे केल्यावर, महाराज आपल्या भाषणात गारगोटीच्या ग्रामस्थांना त्यांच्या ऐतिहासिक परंपरेची आठवण करून देतात. 1844 मध्ये गारगोटीच्या ग्रामस्थांनी इंग्रजांना नमवले होते… त्याचप्रमाणे आपली लोकशाही नष्ट करण्याचा आणि हुकूमशाहीच्या माध्यमातून राज्य करणाऱ्यांना आपण मागे ढकलले होते… आपल्याला आपली लोकशाही वाचवायची आहे आणि आपल्या संविधानाचे रक्षण करायचे आहे. या कठीण कामात तुम्ही माझ्यासोबत हातमिळवणी केली पाहिजे,” तो आग्रह करतो.

 महाराज म्हणतात, ”काँग्रेसने छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या विचारांचे पालन केले आहे… आपली लोकशाही ही लोकांची, लोकांची आणि लोकांसाठी आहे. आपण कोणत्याही किंमतीत त्याचे संरक्षण केले पाहिजे. आपण ध्रुवीकरण होऊ देऊ नये.”

त्यांच्यावर हल्ला करताना पंतप्रधान मोदींचे नाव का वापरत नाही, असे विचारले असता महाराज म्हणतात, ”लोकांमध्ये फूट पाडण्याचा प्रयत्न कोण करत आहे? मला सांगायची गरज नाही. सर्वांना माहीत आहे.”

प्रचाराचा मार्ग नंतर गारगोटीपासून थोड्या अंतरावर असलेल्या पक्षाच्या नेत्याच्या घरी जातो. हा त्यांचा पहिलाच अनुभव आहे का, असे विचारल्यावर महाराज म्हणतात, “मी लोकांशी संवाद साधतो… पण घरोघरी आणि गावांना भेट देऊन लोकांच्या तक्रारी आणि तक्रारी ऐकून घेणे हा माझा पहिला जवळचा संवाद आहे.”

“मी दिवसाचे 12-13 तास प्रचार करतो. आता 20 दिवस झाले आहेत. देवाच्या कृपेने मला आरोग्याची कोणतीही समस्या नाही. आणि मी प्रत्येक मिनिटाला लोकांच्या भोवती असण्याचा आणि त्यांचे ऐकण्याचा आनंद घेत आहे,” ते  दुपारच्या जेवणासाठी विश्रांती घेत असताना म्हणाले.